Yine bir tatil bitiyor ve yeniden bir okul senesi başlıyor. Her şeyin en iyisini vermeye çalıştığınız, yetişkin hayatlarına sahip olabilecekleri en iyi bilgiler ve eğitimle başlamasını istediğiniz, bunu sağlamak için de elinizden gelenin en iyisini ve en doğrusunu yapmaya gayret ettiğiniz çocuklarınız bir okul yılına daha başlıyor. Pek çok veli gibi sizin de aklınızdan geçen sorular birbirine benzer:

“Çocuğuma okula başlarken nasıl yardımcı olabilirim?”,

“Çocuğumun önceki seneden daha iyi bir okul yılını geçirmesine nasıl yardımcı olabilirim?”,

“Önceki sene yaşadığı sorunları yaşamaması için çocuğumu nasıl yönlendirebilirim?”, vs. vs...
 
Yazıya önce iyi haber vererek başlayalım:

• Çocuğunuz bir önceki okul yılını keyifli geçirdiyse,
• Önceki sene istediği başarıları elde edebildiyse,
• Arkadaşlıklarında ve öğretmenleriyle ilişkilerinde bir sorun yaşamadıysa,
• Yaz tatilini istediği gibi geçirebildiyse,
• Tatil sürecinde önemli bir hayat olayı yaşamadıysa (örneğin yakınlarının ağır hastalıkları veya ölümü, ebeveynlerinin ekonomik zorlukları, boşanma, ergenliğe geçiş, vs.), 
• Yeni okul yılında okul, sınıf, arkadaş ve/veya öğretmen değişikliği yaşamayacaksa…

Çocuğunuz önceki yıllarda olduğu gibi okula gitmek, arkadaşlarına kavuşmak ve onlarla yaşadıklarını paylaşmak için can atacak. Diğer yandan doğal olarak dersler, ödevler ve sınavlar başlayacağı için sıkılacak; özellikle okulun açıldığı ilk günlerde ya da ilk haftalarda okulun uyku, yeme ve çalışma düzenine alışmakta zorlanacaktır. Bu noktada sizin anne baba olarak çocuğunuzu yeni okul yılına hazırlamanız için geçen yıllardan farklı bir şey yapmanız gerekmez. İlk günlerin heyecanı geçtikten sonra çocuğunuz okuluna ve düzenine doğal olarak yeniden alışacaktır.

Bununla birlikte çocuğunuzun okula başladığı ilk günlerden itibaren dikkat etmeniz ve farklı yaklaşımlar geliştirmenizi gerektirebilecek durumlar şöyle özetlenebilir:

1. Çocuğunuzun geçmiş okul yılını genel olarak nasıl geçirdiğini gözden geçirin.

Bir okul yılı boyunca öğrencinin ders başarısında, ders çalışma performansında, arkadaşları veya öğretmenleriyle ilişkilerinde sorunlu dönemler yaşanabilir. Ancak bunlardan herhangi biri çocuğunuzun okul yılını çok sorunlu geçirmesine neden olacak şekilde uzadıysa ve çözüm bulunamadıysa, yeni ders yılında da aynı problemleri yaşayabilir. Dolayısıyla çocuğunuz önceki yıl sıkıntılı bir sene geçirdiyse, yeni sene başlarken çocuğunuzu daha fazla dinlemeye ve daha iyi gözlemlemeye dikkat edin. Öğretmenleriyle iletişim halinde olmaya gayret edin. Öğretmenlerinin çocuğunuzla ilgili gözlem ve değerlendirmelerini takip edin, verdikleri   önerileri dikkate alın ve uygulamaya çalışın. İlk bir iki ayda çabalarınız yetersiz kalıyor ve uğraşlarınıza rağmen çocuğunuzun sorunları çözülmüyorsa bir uzmandan yardım almak faydalı olabilir.

2. Bazı okul yıllarının çocuğunuzun için zorlu geçebileceğine hazırlıklı olun.

İlköğretimin neredeyse her kademesinde gerek çocuğun gelişimi, gerekse ders programları ve okul düzeni farklı sıkıntıları beraberinde getirebilir. Bu sorunların pek çoğu birçok çocukta benzer olarak yaşanır ve yine pek çoğu geçicidir. Çocuğun yaşadığı zorlukların ders yılının ilk aylarından sonra çözülmesi beklenir. Her eğitim yılında karşılaşılabilecek genel sorunlar hakkında önceden bilgi sahibi olmak, aileler açısında gerektiğinde müdahale edebilmeyi kolaylaştırır. Öğretmenlerle iletişim halinde olmak burada da önemlidir. Öğretmenler sınıfın genelini değerlendirir ve öğrencilerin hangi noktada farklı yaklaşıma ihtiyaç duyduğunu velilere daha objektif şekilde aktarabilirler.

İlkokul birinci sınıf çocuğun ana kucağından çıkıp, sosyal ortamlara ve okulun düzenine alışacağı bir sınıftır. Bu ilk yılda çocuğun okula uyum sağlamasında çeşitli zorluklar yaşanabilir. Birinci sınıfın ilk yarısı bitmek üzereyken bu sınıfta yaşanabilecek sıkıntıların da azalması ve kaybolması beklenir.  

İlkokul dördüncü sınıf bilişsel olarak öğrenciyi önceki senelere göre daha fazla zorlayacak konuların işlenmeye başladığı bir senedir. Öğrencinin bu yıl içinde daha fazla çalışması gerekebilir. Çalışmasına rağmen bu sınıfın ilk aylarında öğrenci istediği başarıyı yakalamakta sıkıntı yaşayabilir.

İlkokul dört ve beşinci sınıflarda çocuklar yavaş yavaş ergenliğe geçişin ilk belirtilerini de yaşamaya başlarlar. Fiziksel görünümlerinde, bilişsel kapasitelerinde ve duygusal dünyalarında değişimler başlar. Bu dönemde çocukların bazıları akademik başarılarında, arkadaşlarıyla, öğretmenleriyle, aileleriyle ilişkilerinde iniş çıkışları sık yaşamaya başlayabilirler.

Altıncı sınıfta branş dersleri, farklı öğretmenler, uyum sağlamaları gereken yeni ders programları, bazen arkadaş ve sınıf değişiklikleri gözlenir. Bu ders yılının ilk aylarında pek çok öğrenci alışmakta sıkıntı yaşayabilir ve desteğe ihtiyaç duyabilir. Ancak zaman içinde değişen durumlara uyum sağlar.

Yedinci sınıfta fiziksel, duygusal ve zihinsel değişimler çoğu zaman uç noktalara yaklaşır. Pek çok öğretmen için bu sınıflara ders vermek çok zor olmaya başlar. Genellikle ders çalışmaya karşı isteksizlik başlar, ders içinde düzeni bozmaya yönelik çıkışlar daha sık gözlenir, ders notları genellikle düşer, arkadaşlık ilişkileri önem kazanmaya başlasa da arkadaşlık ilişkilerinde sık sık sorunlu zamanlar yaşanmaya başlanır. Ancak bu sene ders programları da ağırlaşır ve öğrencilerin ergenlikle tanıştıkları ilk yıllarda okul, aile ve öğrenci arasındaki dengelerde sıkıntılar sıkça yaşanır.

Sekizinci sınıfta pek çok öğrenci bir yandan ergenliğe geçişin getirdiği sıkıntılarla boğuşurken, bir yandan da yoğun olarak liseler giriş sınavlarına hazırlanmaktadır. Yine duygusal ve akademik iniş-çıkışların bol olduğu senelerden biridir sekizinci sınıf.

Bu değişimlere uyum konusunda her öğrenci aşağı yukarı aynı zorlukları yaşayacaktır. Ancak beklenen sürelerde bu zorluklar aşılamazsa, öğrencinin duygusal, akademik, kişisel ilişkilerindeki sorunlar çözülemezse önce öğretmenden gerekiyorsa bir uzmandan yardım alınmasında fayda vardır.

3. Önemli hayat olayları (hastalık; ölüm; ekonomik zorluklar; adres, okul, sınıf, arkadaş ve öğretmen değişiklikleri; boşanmalar vs.) her bireyi farklı etkiler. Önemli hayat olayları ya da stresli yaşam şartları kişileri yaşına, gelişimsel dönemine, bu olaylardan önceki ruhsal yapısına, olayların şiddeti ve önemine ve daha önce yaşadıklarına göre farklı şekillerde etkileyebilir. Aileniz önemli bir hayat olayını aşmaya çalışırken, çocuğunuzun iç dünyası ve okul yaşantısı da bu değişimlerden olumsuz etkilenebilir. Tatil döneminde sıkıntılı bir dönem geçirildiğinde öğrencinin okula uyumu,  ders başarısındaki değişimler ve arkadaşlık ilişkilerindeki farklılıklar daha dikkatli takip edilmelidir. Bu noktada çocuğu çok iyi gözlemek; çocuğa konuşabileceği ve sıkıntılarını aktarabileceği ortamları hazırlamak; gerekli olan durumlarda öğretmenleri yaşanan zorluklarla ilgili bilgilendirmek; çocuğun duygusal ve akademik yaşantısında ciddi olumsuzluklar görülmeye başladığında çözüm yolları işe yaramazsa ders programı ağırlaşmadan bir uzmandan yardım almak çok önemlidir.

Sonuç olarak, çocukları yeni bir ders yılına başlarken anne babaların özel bir şeyler yapmalarına, farklı önlemler almalarına gerek yoktur. Her zaman olduğu gibi çocuklarını kayıtsız şartsız sevdiklerini ve kabul ettiklerini; çocuklarının kendileri için ne kadar değerli olduğunu; çocuklarının yaşadıkları ve yaşayabilecekleri sorunlarda onlara destek olacaklarını çocuklarına göstermekten başka…

Çocuklar ilk günlerde okula uyum sağlamakta sıkıntılar yaşayabilirler. Buna rağmen doğal olarak ve kısa zamanda değişimlere uyum sağlarlar. Anne babaların gerekebilecek durumlarda daha iyi gözlemci olmaları, çocuklarının değişimleri ile uyum süreçlerini takip edebilmeleri ve gerektiğinde çözüm yolları üretebilmeleri çoğu zaman çocuğa yeterli desteği sağlayacaktır.

SEÇİL ÖZBEKLİK
Uzman Psikolojik Danışman

*Bu makale Çocuğum ve Ben, sayı:39, Eylül 2006’da yayınlanmıştır